XXI. MAHAI-INGURUA

XIX.mendera arte, gerrak legezko erreferentzia-esparru loteslerik gabe egin ziren, hau da, tropen gehiegikeria eta kontingente militarren aurka zuzendutako basakeriari mugak jarri gabe. Besteak beste, presoekin, zaurituekin edo zibilekin anker jokatu zuten, eta genozidiora ere iritsi ziren. Izan ere, historian zehar hamaika gerra bizi izan dira, eta horiek eragin handia izan zuten bat biktima kopuruagatik, bai egindako ankerkeriengatik, une historiko hartako parametro moralak ere gainditu baitzituzten. 

Kasu batzuetan milaka pertsona eta beste batzuetan milioika pertsona izan ziren honako hauen ondorioz bizia galdu zutenak: Antzinateko gerra punikoak, K.o lehen mendeko guda judu-erromatarrak, Gengis Khan-ek (1162-1227) gidatutako mongoliar horden konkistak, Lur Santua berreskuratzeko edo albitarren (XI-XIII. mendeak) aurkako gurutzadak, Erdialdeko eta Hegoaldeko Amerikatik XV. eta XVI. mendera bitarteko Hispaniaren hedapena, XVI. mendeko Frantziako erlijio-gerrak, 30 Urteko Gerra (1618-1648), Txinaren XVII. mendeko mantxuriar konkista, XIX. mendeko indiar amerikarren aurkako gerrak, XIX. mende erdialdeko Belgikaren Kongoko konkista, armeniar holokaustoa (1915-1923) edo II. Mundu Gerra (1939-1945). Gizarteak ez du inoiz lortu gerraren etengabeko astindua saihestea. Goya margolariak gerraren izugarrikeria eta biktimekiko ankerkeria bisualki islatzea lortu zuen, Espainiako Independentzia Gerran egindako gehiegikerien hainbat eszena irudikatzen dituen grabatu sortaren bitartez. 

Gatazka militar bat hasten denean, bizikidetza-arauak eta morala desagertu egiten dira. Gerra barruko gerrak ankerkeria izugarriak eragiten ditu. Horietako bat da emakumeek gerrako arma gisa jasaten duten sexu-indarkeria: bortxaketak, sexu-esklabotza, behartutako ezkontzak… Hau guztia, etsaiak makurrarazi edota biztanleria etnikoki aldatzeko beldur estrategia bat da. Jokabide horren ondorioak suntsitzaileak dira biktimentzat, ikuspegi fisiko eta psikologikotik, baina, gainera, estigma hori beren komunitateetan pairatzen dute. 

Siniša Malešević-ek El auge de la brutalidad organizada (2012) lanean egindako tesiei jarraiki, indarkeriak gora egiten du eta eraginkorragoa da, gizarteak antolatzeko duen gaitasuna eta hori gauzatzeko baliabideak zenbat eta handiagoak izan. Hau da, plangintza-, antolaketa- eta borondate-prozesu irmo eta sistematiko batekin, aurrekaririk gabeko basakeria-mailak lor daitezke, XX.mendean zehaz bizi izandakoak bezala, esaterako, II. Mundu Gerran arraza, etnia, erlijio, sexu-joera eta abarrengatik zibilem suntsiketa sistematikoak gertatu zirenean; hau da, genozidioak. Termino hau Raphael Lemkin-ek (1900-1959) sortu zuen, “geno” (herria) greziar izenetik eta “cidio” (hil) atzizki  latindarretik abiatuta. Malešević-ek zalantzan jartzen du bere garaian Norbert Eliasek edo, oraintsuago, Steven Pinker psikologoak defendatu zuten tesia, zibilizazioak aurrera egin ahala, baketzearen aurrerapenaren tesia, hain zuzen. Kritika hori azpimarratuz, Zygmunt Bauman-ek uste du holokaustoa ez litzatekeela posible izango burokratizazio maila handiko eta arauak eraginkortasunez betearaztea bermatuko lukeen aginte-egitura instituzionalizatuta duen Estatu bat gabe, nahiz eta arau horiek immoralak izan; hau da, aurrerapenak ez du indarkeria errotik kentzen, eta holokaustoak ez zuen bizikidetza-arauak arrazionalizatzeko eta Zuzenbidea eraikitzeko prozesua eten. 

Gerren ondorio suntsitzaileak mugatzeko, zenbait hitzarmen ezarri ziren. 1864an, Genevako I. Hitzarmena sinatu zen zauritutako soldaduei laguntza bermatzeko. 1906an, II. Hitzarmena onartu zen itsasoan zauritutakoak eta galdutakoak laguntzeko. 1929an III. Hitzarmena onartu zen gerrako presoei zor zaien tratua errespetatzeko. Eta 1949an, II. Mundu Gerra eta Nurembergeko epaiketak amaitu ondoren, Genevako IV. Hitzarmena sinatu zen, gerra garaian zibilak babesteko. Hitzarmen horiek hiru protokolo gehigarrirekin osatu ziren (1977-2005). 2022an, Nazioarteko Zigor Gortea sortu zen, 1998ko Erromako Estatutuaren zortzigarren artikuluan tipifikatutako gerrako krimenen gaineko eskumena zuena: preso zeuden soldauden eta zibilei egindako hilketak edo tratu txarrak, bortxazko deportazioak, genozidioak, herriak arrazoirik gabe suntsitzea, ondasun pribatu eta publikoak arpilatzea, debekatutako armak erabiltzea… 

Horrek ez ditu arindu ez exilioak, ezta gerraren eraginez suntsitutako herriak babestu beharra ere. Duela gutxi, Siria eta Ukraina horren eredu izan dira, planeta osoan bizi den fenomeno lazgarri baten ondoren. Europan, gainera, gizateriaren eta elkartasunaren printzipio zaharrak frogan jarri ditu, baita Schengen eremuan pertsonen trafiko askea bultzatzeko xedapenen indarra ere.

Gerra-legeak zaurituei eta preso zeuden soldaduei arreta emateko hasi ziren. Gero, soldaduak zirenak eta ez zirenak bereizteko eta babesteko, helburu militar bihurtu ez zitezen eta nahita egindako erasoen biktima izan ez zitezen. Eta, azkenik, gatazka militar baten testuinguruan giza eskubideen arau-hauste larri guztiak jazartzeko. 

Gaur egun, munduan gatazka armatu ugari daude. Gatazka horietan giza eskubideak urratu eta Genevako hitzarmenetan ezarritako mugak gainditu dira. Hauen adibide dira, esaterako: Ruanda, Etiopia eta Mali Afrikan, Siria eta Yemen Ekialde Hurbilean eta Errusiako tropen ekintzak Ukrainan, Europa erdialdean.  

Gerra-krimenaren delituak helburu dituen jokabide eta ekintza zigorgarriek ez dute esan nahi iraganean halakorik egon ez zenik, lehen adierazi den bezala, eta are gehiago, tropen eta zibilen eta hauen jabetzen eta kultura ondarearen aurka egindako gehiegikeriengatik gizarte-gaitzespenik izan ez zutenik ere. Horixe aztertu nahi da Durangoko Krimenaren Historia Zentroko XXI. Nazioarteko Mahai-Inguru honetan: gerrako krimenak tipifikazio juridikoaren aurretik eta ondoren, bai ikuspegi historiko eta juridikotik, bai soziologikoki, artistikoki, literarioki, etab.