Arkeologo talde batek aurkitutako emakume baten hezurdura aztertzean, ohartu ziren masailezurrean 7 iltze zituela sartuta. Emakumearen gorpuak ez zuen hil-oihalik ez urnarik. Iltze gehiago aurkitu ziren inguruan, seguruenik arropan sartu zizkiotelako. Aztarna hauek 1200. urte ingurukoak dira. L’Aquilako Unibertsitateko Alfonso Forgione irakasleak hipotesi bat bota zuen: exorzismo-erritu bat izan zitekeen. Lan hau “Piombinoko sorginari” egindako omenaldi bat da. Natura maitatzeagatik eta libre izateagatik erail zuten seguruenik. Sorgin esaten zieten emakume hauei... eta berdin egiten dute oraindik ere.

Erdi Aroan sarritan erabiltzen zen sua zigor gisa, gaitz guztiak garbitzeko elementutzat baitzeukaten. Heretikoak, bekatariak, disidenteak eta gutxiengo gogaikarrietako kideak akabatu zituzten sutan erreta. Pentsamendu magikoa, aurreiritziak eta deabrutzearen inguruko sinesteak guztiz zabaldurik zeuden garai hartan, eta sorginkeria-kondena ezarri zieten pertsona ugariri, bereziki emakume igarle, sendalari eta emaginei, inguruan gertatutako hondamendi eta gaitz guztien pagaburu gisa. Obra honetan, ikusleak bere burua sutan islatua ikusiko du, erretzen ari den sorgin bat balitz bezala.

Anne Palles izan zen Danimarkan sorginkeria egotzita legez exekutatu zuten azken sorgina, 1693an. Hainbat akusazio egin zizkioten: agente judizial bat sorgintzea, nekazari batzuen uztak madarikatzea eta hondatzea eta emakume bat hil zen istripua eragitea, guztia ere magiaren bitartez. Gaur egun, sorgin-ehizak ohikoak dira Afrikako zati handi batean, Indian eta Papua Ginea Berrian. XXI. mende honetan, sorginkeriaren kontrako legeak daude zenbait herrialdetan. Edonola ere, Saudi Arabian baino ez dute jarduera hori heriotzarekin zigortzen.

Ignífuga atzo bizirik atera zen, gaur bezala, eta, egungo garaiak ikusirik, baita bihar ere. Jakintsua izan nahi zuen eta mila urteko sagar bati kosk egin zion. Madarikazioak jaso zituen horregatik, eta erbestera bidali zuten. Geroago, ezerren jabe, berarena ezik, haren atzetik ibili ziren otzandu ezin zutelako. Horrenbeste emakume sutan erraustu zituzten urte lazgarri haien lekuko izanda, haren ikonoak garrasi isila baina iragarlea botatzen du: bizirik nago, hau da nire garaipena.

Mulier obra “esplizitu” bat da, gizonentzako telazko zapiekin egindakoa. Helburua ikusleak bere ondorioak libreki ateratzea da, horiek “bideratu gabe”. Obran, kontuan izan beharreko elementu oso garrantzitsu batzuk daude. Oinarria gurutziltzatutako emakume bat da, baina hori identifikatzeko behar-beharrezko diren datuak baino ez dira erabili, hala nola “Mulier” (emakumea) dioen kartela. Beste elementu garrantzitsu bat obraren bazter batean ageri den suaren zantzuak dira, hori zen-eta sorginak erailtzeko ohiko metodoa. Lotura azkarraren bila. Emakumeei emakume izate hutsagatik gertatzen zitzaien eta, tamalez, oraindik gertatzen zaien horren laburpen egokia.

Materialei dagokienez asmo esperimentala duen obra honetan berriz ere ekarri nahi dugu gogora emakume jakintsuen (sorginak), naturaren eta giza gorputzaren arteko lotura. Sorgin esaten zieten emakumeek oso ondo ezagutzen zituzten sendabelarrak eta horien gaitasunak. Bazekiten zer landarek eragin zitzaketen abortuak eta nola, bai eta zeintzuk hartu behar ziren errazago haurduntzeko. Lotura hori galdu egin zen gizarte kapitalista iritsi eta sorgin-ehiza hasi zenean.

Sei emakumeren aurpegiak, ezkutatutako nortasun bat. Arima eta egiaren distira isilduak, ernatu eta ezarritako ordena gainditzen dutenak: pasibotasuna, obedientzia, kastitatea, austeritatea, ama-sena. Emakume ikusezinak, balio oroz gabetuak, planorik ezkutuenean existitzen direnak.

Sorginen aurpegia lanean, kolore eta tonu desberdinetako olio-pinturazko pintzelkada multzo batek aurpegia jartzen dio Elizaren agintari gorenetako bati. Sorgin-ehiza xaxatu eta kultura patriarkala sustatu zuen botere kanonikoaren kritika bat, gaur egun ere izutu eta itotzen gaituen begirada misogino baten adierazle.

Gaur egungo “feminazi” terminoa aztertuta (“feminista erradikalak” izendatzeko erabiltzen da, “ahalik eta abortu gehien eragiteko” helburua dutenak; wikipedia) eta «sorgin» hitzaren mespretxuzko erabilerarekin alderatuta, komunean dutena adierazi nahi izan dut, emakume buruaski eta libreari beldurra, alegia. Nire birramonaren amona ageri da “sorgin” rolean, eta neska bat, Rose, “feminaziarena” egiten. Konposizioan uztartu ditut irudi hieratiko eta denboran finkatu bat, apur bat pixelatua, eta beste irudi bat, egungoa, mugimenduarekin, sigi-sagaka...

Silvia Federiciren “Caliban eta sorgina” liburuak Piero de la Francescak “Kristoren zigorraldia” 1444 eta 1469 artean margotu zueneko Europara narama, edo Jan van Eyckek Giovanni Arnolfini merkatari aberatsa eta haren emazte Giovanna Cenami erretratatu zituenekora. Alegia batean bezala, nire protagonistak, animaliak, lehen aipatutako artelanen moduan kokatu ditut. Konposizio bakar batean egin dut hori, biak bateratuta. Dürer-en “Nekazarien zutabea” pinturaren goiko aldean, akerra nekazarien ikurra da. Oinarrian, ahuntz heretikoa eta haren erru bakarra, ordena ezarriarentzat deserosoa izatea. Gainerako pertsonaiek ez dute azalpenik behar.

Panel hauetan, emakume sorginen paradigma jaso dut, egungo emakumearen ikuspegitik. Horrela, azaldu nahi izan dut sorginak benetako arrisku bat zirela patriarkatuarentzat haren kontrola mehatxatzen zutelako, eta horregatik sarraskitu zituztela. Sistemaren zirrikituen bidez baliatzen zituzten sorginek beren boterea, egungo emakumeek bezalaxe. Baliteke artelan honi panel gehiago gehitzea hesiak apurtu ahala. Beraz, amaitu gabeko pieza bat da, emakumeek eta horien rolek gizartean duten bilakaera bezalaxe. Panelen atzeko aldea Remedios Varoren obretako emakumeei eginiko omenaldia da, lotura estua baitute egungo sorginekin.

Haurdun geratzeko: arrosa, iltzea, akara, alpinia, intxaur muskatua, zedoaria, storaxa, kanela, berroa, azukrea, erregaliza, basapioa. Trotula Salernokoak XII. mendean haurduntza lortzeko sortu zuen medikuntzako prozesuaren zati bat. Haren testu medikoak eta haren izatea bera sorgin-ehizaren misoginiak irentsi zituen. Horrela, XX. mende hasierara arte Trotulori egozten zitzaizkion idatziak, hots, izena maskulinizatu egin zioten. Sorginaren figuran, Mendebaldeko misoginia hilgarria gorpuzten da. Bertan, gizonak zoramen basati batean erortzen dira, emakumeak, haien ugalketa-gaitasunak, ezagutza medikoak eta bizitzak kontrolatzeko. Trotulak lorearekin lotzen ditu hilekoa, bizitza, sorkuntza, emakumeak, gizonek jabetu, menderatu eta suntsitu nahi duten natura.

Betiereko sua suontzian, sorginkeria egotzita bidegabeki erail zituzten emakume guztien omenez. Itzaltzen ez diren sugarren bidez omentzen dira gerretan hildakoak, eta presente egoten dira leku espiritual edo erlijiosoetan ere, jainkotasunaren ikur gisa. Heraklito filosofo grekoak uste zuen suak suntsitzeko balio bazuen ere, berritzeko ere balio zuela. Sugarrak zentzumenei dei egiten die eta, behatzen dugunean, beti da desberdina. Sugar hau izan dadila leialtasun sinbolikoaren argia. Suak piztuta jarrai dezala, betiereko ohorea emakumeen memoriari!

XVI. mendean sorginen figura agertu zen Euskal Herrian. Ondasunak eta duintasuna kendu nahi zizkieten agintarien botereari aurre egiten zioten emakumeei jazartzen zitzaizkien, sorginkeria egotzita. Sorginak obran hainbat pasarte bildu dira, eta horietan emakume sorginduak akelarreetan eta sabbatean parte hartzen ageri dira: exortzizatu eta zigortu beharreko emakumeak, gaizkiaren eramaile baitziren, botere zibil eta erlijiosoaren arabera. Zorionez, kulturizazioak eta apaizen eta tokiko agintarien boterearen gainbeherak sorgin-ehiza desagerrarazi zuten, eta iraganeko amesgaizto bat izatera pasatu zen.

Alkimia, jakinduria, edabeak, ezagutza botanikoak, medikuntza... mitoa, kondaira edo errealitatea. «Sorginak» aipatzean, misterio kutsuko aura batean murgiltzen gara, eta erantzunik gabeko galdera ugari etorriko zaizkigu burura. Zergatik jasan behar izan zuten jazarpena eta horrenbeste irain? Gehiegi zekiten, akaso? Dokumentatua dago boterearen zenbait estamenturi interesatzen ez zitzaizkien ezagutza batzuk zituztela. Obra honen bidez, giza gorputzari, medikuntzari eta botanikari buruz zuten jakinduriari omenaldia egin nahi diet.

Obra honetan emakumeen historiaren zati garrantzitsu bat islatzen da, sorgin-ehiza? Jazarpena, bortxaketak, edertasunaren inposizioa eta sufrimendu handia... Mendeen joanean emakume argi eta indartsuek pairatu duten benetako terrorearen adierazpena, gaur egun ere arrastoak utzi dituena.

Sorgin deiturikoen jazarpenaren, torturen eta hilketen atzean ez dugu beldurra bilatu behar, baizik eta emakume babesgabeak demoniatu eta jendaurrean eskarmentatzeko sistema instituzionalizatu bat, gero beren jabetzez gabetzeko. Era berean, boterean zeuden erakundeen asmoen kontra erabil zitezkeen ezagutzak zituzten emakumeak ere zigortzen zituzten, edota deserosoak zitzaizkienak, ez zutelako obeditzen edo independenteak edo argiak zirelako.

Instalazioa osatzen duten lau obra hauen asmoa da estereotipoak gainditzea eta historia ikertzea, jakiteko zeintzuk izan ziren sorginkeria egotzita emakumeen aurkako sarraski hori egiteko arrazoiak. “Sorgin” deituak emakume independenteak ziren, generoari ezarritako mugak gainditzen zituztenak, nekazari abilak, hainbat ofiziotako ofizialeak, idazle burutsuak, emaginak eta sendalariak... Haien ezagutza edo jakinduria “naturaz gaindikotzat” zuten alor askotan, hala nola “zientzia” deituan, eta deserosoa zen batik bat medikuntza eta elizarentzat, erakunde patriarkal eta maskulinoak baitziren. Hori dela eta, emakumeak urkatu zituzten, olio irakinetan ito, bularrak erauzi zizkieten, bizirik erre zituzten...

Sorgin-ehizetan emakumeen torturak doktrinamendu soziopolitiko mota bat izan ziren, haien estatusari zilegitasuna kendu, demonizatu eta degradatzeko. Izaera sexualeko estrategia zen eta da, menderakuntza sinboliko gisa, haien botere/potentzia politikoa suntsitzeko. Erradikalismoa eta emakumearen bidez irudikatutako gorputz sozialaren aurkako errepresioa handitzean, haien gorputz indibidualaren gaineko indarkeria areagotzen da. Incantationum Feminei Corporis obra emakume baten gorputzaren zazpi irudik osatzen dute, eta tortura fisikoa eta hitzezkoa irudikatzen dute. Hitzaren eta pieza sinbolikoen bidez, historia lehengoratu eta etorkizuna aldatu nahi duten sorginkeriak sortzen dira.

Sorginak ordena patriarkalaren aurreko pagaburua irudikatzen dute, modernitatea sortu, eta egitura androzentriko berri baten inguruan egituratzen hasi zenean. Jakinaren gainean edo oharkabean ordena horren aurka egiten duten emakumeak kontrolatzeko hiru elementu daude: Bizitzaren kontrola (umetokia), noiz eta nola erditu kontrolatzen dutelako (1. irudia); emozioen kontrola (bihotza), emozionalki adingabe bihurtzen gaituztelako (erreskatatu beharreko printzesak) (2. irudia); eta pentsamenduaren kontrola (burmuina), otzan izateko hezten gaituztelako, balio ez dugula eta gizonak baino gutxiago garela onar dezagun (3. irudia). Patroi horietatik kanpoko guztiak sorginak dira, bazter utz daitezkeen gorputzak, beste emakume batzuek autonomiaren muga ez zeharkatzeko gaztigu.

Bideo honen izenburua Weeble wobble da piezaren lehen zirriborroak Vermonten (AEB) egin zirelako, 2017ko udaberrian. Tente-potenteak oreka ezegonkorreko jostailutxoak dira, inguruan dutenaren mende daudenak. Metafora hori erabilita, amatasunaren gaiari heldu nahi diot, beste esanahi bat emanez. Horretarako, natura aitzakiatzat hartuta emakumea bestetasun-egoera batera mugatzen duen menderakuntza sinbolikoa desaktibatzeko ikuspegia erabiliko dut.

Hatzak barnerantz biratuak dituen esku bat, ikertzen, zaintzen, elkarri laguntzen eta gizartearen ondasunak babesten dituzten emakume batzuen adierazgarri. Jatorritik metatutako jakinduriaren eskua da, horregatik haien kontra aritu dira eta aritzen dira erakunde erlijioso eta politikoak, horregatik iraindu, erbesteratu eta salatu dituzte, sutan erretzeraino. Elkartutako esku horiek gaur egun mundua mugitu eta aldatzeko indarra dute! Oinarri eta kolore beltzak sorgin deitutako emakumeek inguruan izan duten giro tragiko eta dramatikoa irudikatzen du. Zalantzarik gabe, gizonaren nagusitasunarentzako arrisku bat ziren emakume horiek.