Durangoko Arte eta Historia Museoa

ANDRA MARIKO ELIZPEA
Durangoko bihotza

URRIAK 2 - AZAROAK 16

Andra Mariko elizpearen historia eta ondarea, Europako Ondarearen Jardunaldietan

Durangoko Santa Maria elizpeari buruzko erakusketa berezi bat zabaltzen da Europako Ondarearen Jardunaldien baitan. Aurtengo edizioak ondare arkitektonikoa du ardatz, eta horregatik aukeratu dugu Durangoko elizpea, herriko bizitzan mendeetan zehar izan duen garrantziagatik.

Erakusketa hau José Ángel Orobio-Urrutia eta Oier Bizkarra adituen laguntzarekin prestatu dugu, eta eskerrak eman nahi dizkiegu Gerediaga Elkarteari eta Txelu Angoitiari, erakusketarako argazkiak uzteagatik, baita Durangoko Udal Artxiboari ere, ikusgai izango diren dokumentuak lagatzeagatik.

Hasierako erabilerak: hilerria eta bizitza sozialaren gunea

Santa Maria elizpea gaur egun dagoen tokia, Erdi Aroan, Durangoko hilerria izan zen. Hilobiak eliz inguruetan egiten ziren hasieran, eta, denborarekin, barruan ere lurperatzea baimendu zen. Hala ere, "hilerri" izena mantendu zuen eta herritarren topagune bihurtu zen. XVI. eta XVII. mendeetan, espazio horrek bizitza erlijiosoaz haratago egin zuen jauzia: bertan egiten ziren bilera herrikoiak, antzezlanak, Corpus Christi jaien ospakizunak eta baita zezenketak ere. Estalpe batek zati bat babesten zuen, eta horri esker, eguraldi txarra zegoenean ere, erabilgarria zen. Herriko bizitzaren bihotza bihurtu zen espazio hura.

XVII. mendeko berreraikuntza

1676. urtean, elizpea egoera txarrean zegoela ikusita, udalak berreraikitzea erabaki zuen. Proiektua handia eta konplexua izan zen: hamarkada batez luzatu zen, eta ardo salmentaren gaineko zerga batekin finantzatu zuen. Harri-lanak eta egur-lanak maisu ospetsuen eskutik egin ziren, baina atzerapenak, akats teknikoak eta gatazka juridikoak ere egon ziren. Azkenean, egitura ikusgarri eta berezia eraiki zen, gaur egun arte iritsi dena.

Erlijioa eta erabilera publikoa: gatazkak eta defentsa

XIX. mendean, elizpearen izaera partekatua zalantzan jarri zen. Alkate batek emakumeei bertan paseatzea debekatu nahi izan zien, sakratu gisa ulertzen baitzuen espazioa. Herritarren eta auzitegien aurrean gatazka sortu zen, eta azkenean ohiko erabilera publikoa berretsi zen: elizpea guztientzako lekua zen.

Mende amaieran, elizpea botatzeko proposamen bat azaldu zen, ustez estetika eta hirigintza arazoengatik. Baina herritarren presioak eta Pablo Alzola ingeniariaren txostenak proiektua geldiarazi zuten. Elizpea salbatu zen, nahiz eta beste hainbat portal bidean galdu ziren.

Gerra Zibila eta berreraikitzea

1937ko martxoaren 31ko bonbardaketak kalte handiak eragin zituen elizpean: estalkia hondatu zen, baina zorionez, egurrezko arku nagusiak zutik mantendu ziren.

Frankismo garaian, "Eskualde Suntsituen Zuzendaritza Nagusia"-k berreraikitze lanak agindu zituen, preso errepublikanoen lan behartuarekin. Aldi berean, estetika eskasa zuen teilatu bat kendu zen, eta eliza berriro ireki zen kultuan aritzeko.

Laberinto sinbolikoa

1938an, berreraikitze lanetan, Francisco Eguia udal-arkitektoak labirinto bat diseinatu zuen zoladuran. Europako katedral gotikoetan inspiratua zegoen, eta erromesaldirik egin ezin zuten fededunentzat bide sinboliko bihurtzen zen: beren bekatuak barkatzeko espiritu-bidaia bat. Bi ibilbide dituzte, izar formako irteerarekin eta erdigunera iristen diren labirinto zirkularrekin. Diseinua berezia eta esanguratsua da.

Zaharberritze modernoak

Denboraren poderioz, hezetasunak eta kamioi astunen bibrazioek egitura ahuldu zuten. 1956an, elizpea apuntalatu behar izan zen eta erabilera mugatu. 1983an lanak egin ziren eta 1992an konponketa sakona egin zen; 2021ean beste zaharberritze integral bat burutu zuten. Belaunaldi bakoitzak ahalegin bat egin du elizpea babesteko eta etorkizunari begira mantentzeko.

Herritarren topagunea

Elizpea beti izan da herriaren plaza estalia. Bertan egon da merkatua, euria egiten zuenean bereziki; eta bertan ospatu dira hiletak, kontzertuak, azokak, jaialdi folklorikoak eta mitinak. Liburu eta disko azoka ere hemen egin izan da hainbat urteetan. Oroitzapen kolektibo askoren eszenatokia izan da.

Altxor arkitektoniko bakarra

Santa Maria elizpea egurrezko maisulan bat da. Arku handiek ia 17 metroko zabalera dute, zutaberik gabeko espazio diafano eta handia sortuz. Bere egitura trapezoidala eta konplexua da, eta elizaren fatxadarekin ederki integratzen da. Euskal Herrian ez dago parekorik eta maila iberiar zein europarrean ere benetako altxor bakarra da. Ondare hau babestea eta hurrengo belaunaldiei transmititzea gure ardura da.